مهرگان؛ حکایتی از مهر و ماه

ایرانیان در دوران باستان، مراسم و جشن های بسیاری داشته اند و هر ماه جشنی برپا می کردند؛ در تقویم باستانی ایران، تمامی سی روز ماه، نام های خاصی داشتند و در همه ماه ها، نام روزی از ماه که با نام خود ماه مطابقت داشت، مبارک بود و آن روز جشن گرفته می شد.

در این میان سه جشن نوروز، مهرگان و سده از بزرگ ترین جشن های ملی به شمار می رفتند که در برخی مناطق همجوار ایران و حتی با آمدن اسلام در ایران نیز رایج بودند.

مهرگان، که بعد از نوروز دومین جشن مهم ایرانیان بود، هر ساله در ابتدای پاییز برگزار می شد؛ در واقع، در تقویم اوستایی، سال به دو فصل تابستان بزرگ و زمستان بزرگ تقسیم می شود؛ که نوروز جشن آغاز فصل تابستان بزرگ و شروع گرما، مهرگان جشن آغاز زمستان بزرگ و شروع سرما، به شمار می رفته است.

در مورد علت برپایی این جشن و نام گذاری آن به مهرگان در منابع تاریخی، مطالب متعددی آمده است، برخی نام مهرگان را به مهر یا میترا نسبت می دهند، مهر از ایزدان مهمی است که نام او در اوستا آمده و با دوستی و رعایت عهد و پیمان گره خورده و طرفدار راستی و درستی و دشمن دروغ معرفی شده است.

از آن جا که الهه مهر از اعتبار و اهمیت والایی برخوردار بوده، در این روز باشکوه ترین جشن ها برگزار می شد؛ این جشن را در قدیم «متراکانا» می گفتند و بعدها به نام «مهرگان» خوانده شد. پس از اسلام نیز به آن «مهرجان» گفتند.

جشن مهرگان در شعر بسیاری از شاعران بازتاب پیدا کرده است و اطلاعات ارزشمندی در مورد مهرگان در اختیار قرار می دهند. شاعرانی همچون فردوسی، رودکی، فرخی، دقیقی، عنصری، ناصرخسرو، منوچهری در دیوان خود در مورد این جشن شعر سروده اند.

جشن مهرگان نیز مانند سایر جشن های ایرانی آداب و رسوم خاص خود را داشت؛ این جشن در ایران باستان در طی چندین روز برگزار می شد؛ در حالی که در سراسر ماه، شادمانی و سرور برقرار بود و عامه و خواص در این جشن به شادی و پایکوبی و دادن هدیه به یکدیگر می پرداختند؛ در این ایام مردم به استقبال پاییز و مهر می رفتند.

امروزه نیز همچنان در بین زرتشتیان برخی از نقاط کشور مثل یزد، کرمان، اصفهان و شیراز جشن مهرگان برگزار می شود، در این جشن، ابتدا جلوی درب ورودی آتشکده از مهمانان با ظرف شیرینی و آینه استقبال می شود که از آیین های کهن ایرانیان است.

موبدان و موبدیاران در کنار خوان مهرگانی نشسته و همراه با شرکت کنندگان به نیایش اهورمزدا و بزرگداشت ایزدمهر و جایگاه او در میان زرتشتیان می پردازند. گات هاخوانی، شعرخوانی برگزاری مسابقات و اعطای جایزه به برندگان و اجرای نمایش داستان کاوه آهنگر و پیروزی فریدون بر ضحاک بر اساس کتاب شاهنامه نیز از دیگر کارهایی است که انجام می شود.

در پایان جشن مهرگان، مانند دیگر مراسم و جشن هایی که بین زرتشتیان برگزار می شود، مهمانان با انواع خوردنی ها و خوراکی ها مثل آجیل، میوه، آش و سیروک (نان روغنی زرتشتی) که در سفره مهرگانی گذاشته می شود و در هنگام نیایش خوانی تبرک شده است، پذیرایی می شوند.

حکیم ابوالقاسم فردوسی، شاعر حماسه سرای ایران، مهرگان را در شاهنامه به عنوان روزی معرفی می کند که پادشاه بزرگ و دادگر ایرانی فریدون آن را برای تاج گذاری و شروع فرمانروایی خود، برگزیده است.

فریدون چو شد بر جهان کامگار    ندانست جز خویشتن شهریار

به رسم کیان تاج وتخت مهی      بیاراست با کاخ شاهنشهی

به روز خجسته سر مهرماه        به سر برنهاد آن کیانی کلاه

زمانه بی اندوه گشت از بدی     گرفتند یک سر ره ایزدی

می روشن و چهره ی شاه نو     جهان گشت روشن سر ماه نو

بفرمود تا آتش افروختند        همه عنبر وزعفران سوختند

پرستیدن مهرگان دین اوست   تن آسانی و خوردن آیین اوست

کنون یادگار است ازو ماه مهر   بکوش و به رنج ایچ منمای چهر

انتهای پیام